Radio Klotestad
home    ★    index    ★    about

Ben ik in beeld? Het zelfportret.  english: Am i in the picture? The self-portrait.

Een stuk dat ik schreef in 2001:

Enkele jaren geleden vond ik een wat bevreemdende foto in een doos met vele andere foto's, en ik kon mij niet meer herinneren in welke situatie ik mij op dat moment had bevonden. Het zou best kunnen, dat ik de foto in een gekke bui zelf had genomen - het is precies op armlengte afstand; door de goedkope flitsbelichting was de achtergrond weggevallen in het duister, waardoor ik mij evengoed in een nachtelijke bosscène van The X-files had kunnen bevinden. Op het moment dat ik besloot dit portret te schilderen, kon ik nog niet bevroeden in welke filosofische en andere netele kwesties ik verzeild zou raken.

In een interview (Volkskrant, november van datzelfde jaar 1997) zegt generatiegenoot en schilder Jurriaan van Hall:
"En als je in dat weiland zit en je moet een bloemetje schilderen, dan valt dat niet mee. Je leert dat niet op de kunstacademie."
"Ik denk dat er nu veel meer vormen van kunst kunnen bestaan naast elkaar, dat is een winst [van de After Nature groep (1989-1992), waarvan ook o.a. Bart Domburg en Peter Klashorst bekend zijn geworden; red.]. En ik zie dat jonge schilders proberen de techniek onder de knie te krijgen die je op de academie nog steeds niet wordt geleerd."
Dacht ik als autodidact al die jaren iets gemist te hebben.
Van Hall: "Ons bezwaar tegen moderne kunst was dat iedereen het zwarte vierkant van Malevitsj als uitgangspunt nam. Terwijl het voor die man een eindpunt in zijn oeuvre was. Wij wilden beginnen waar hij was begonnen, met de natuur te schilderen. Maar niemand heeft gezegd waar het moet eindigen."

Zo valt menig cultuurbarbaar de mond te snoeren, op het moment dat deze beweert ook wel zo'n schilderij te kunnen maken (staand voor een blauw vlak met wat strepen er op). Neem Mondriaan, die zijn eerst duidelijk herkenbare landschappen steeds 'abstracter' maakte (blijft de vraag of het dan ook daadwerkelijk abstract is?). Moeilijker wordt het om zo'n opmerking te pareren bij een onbekend kunstenaar. Echter, het gaat er toch ook om wat je er zelf bij denkt (en dat kan dus ook gewoon niets zijn).

Deze lijn volgend, vroeg ik mij af hoe het mij zal vergaan. Zou ik op een gegeven moment ook een vast kunstje hebben aangeleerd, zoals te zien bij vele andere kunstenaars. Herman Brood bijvoorbeeld is een zeer begenadigd kunstenaar, maar of het nou een stropdas of een broodtrommel is, het kunstje blijft hetzelfde. Natuurlijk moeten er brood en dergelijke andere eerste levensbehoeften op de plank komen, en wat dat betreft doet hij goede zaken. Maar er zijn voorbeelden van goed boerende kunstenaars, die wel steeds weer onderzoeken waar ze mee bezig zijn, en daar ook duidelijk mee naar buiten toe treden. Dat lijkt me voor de kunstenaar zelf ook interessanter.

Je moet jezelf steeds weer uitdagen om verder te gaan dan waar je gebleven was. Waar was ik gebleven?

Oja, het zelfportret. Enkele praktische knelpunten die ik toen heb beschreven in mijn schilders dagboek:

"Wat me zwaar viel, waren de lippen, en dan weer vooral de onderlip. Proporties, daar draait het toch wel om. Als het ook maar iets te groot is, is het hele gezicht anders. Net, in het voorbij lopen, merkte ik dat de ogen niet recht in de ogen van de toeschouwer kijken, maar net even links achter de toeschouwer kijken. Wat vervelend nou, want dat is dus absoluut niet de bedoeling.
Probleem was echter, dat op de foto de pupillen niet te zien zijn door het verblindende flitslicht. Misschien moet ik in plaats van de donkere speldeknopjes wat grotere pupillen proberen. In ieder geval is het verder wel redelijk goed, die ogen, zelfs al is één wat groter dan de andere, dat is niet zo'n ramp. Heeft wellicht zijn charmes. En toen ik nog geen pupillen had geschilderd, keken die ogen me wel recht aan. Dus moet het een kleinigheid zijn dit te verbeteren. Hoop ik."

Na een beschouwing over Francis Picabia (van wie men zich menigmaal afvroeg of hij eigenlijk wel kon schilderen) trof ik de volgende worsteling aan:
"Na een tijd geklungel had ik gisteren dan eindelijk mijn lippen zodanig dat ik daar wel tevreden over ben. Om daarna weer te moeten vaststellen dat mijn kin te lang is, en wellicht te breed. Daar ga ik morgen dus mee verder.

Als een plastisch chirurg schilderde ik mijn zelfbeeld. Kin te lang? Geeft niets, mevrouwtje, dat hebben we in no time weer weggepleisterd. Mislukte flaporen? Daar schilderen we gewoon wat haar overheen. No problemo.
De filosoof werd wakker. Want hoe zie ik mezelf? Iedere keer dat ik een foto van mezelf zie, vooral die op onverwachte momenten geschoten zijn, ben ik overrompeld door het feit dat ik er toch niet zo uit kan zien. Als ik in de spiegel kijk, zie ik iets heel anders. Logische vraag is dan: hoe zien anderen mij? En: welke manier van mij zien is de realiteit?
In dat kader twee anekdotes:
- In de kamer waar ik toen schilderde, hing het zelfportret (bijna af) aan de muur recht tegenover de meestal openstaande deur. Op een avond liep ik in gedachten verzonken langs de openstaande deur, keek onbewust even de kamer in, recht in het gezicht van... mezelf! Wat een vreemde gewaarwording! In een fractie van een seconde dacht ik dat er een ander in huis was, om meteen daarna te beseffen dat ik het zelf was die me daar zo verwijtend aan keek.

- Geruime tijd later, het zelfportret was al lang klaar en stond in dezelfde kamer boven op de kast, was mijn moeder op bezoek. Op enig moment kwam ze de kamer in, keek wat zuinigjes rond en ontwaarde het portret. Haar reactie: "Wie is die vrouw?"

Heel toevallig dan nog een (achteraf zeer toepasselijk) gedeelte uit het schilderslogboek:
" 'Ben ik in beeld?' zal de titel zijn van dit zelfportret. En dat is niet zomaar. Vaak heb ik het idee dat mensen niet echt geven om wat je doet of zegt, ze kijken alleen naar je uiterlijk en reageren op dat wat zij van jou denken. Ze reageren op het beeld dat ze al van je hebben. Zodoende dat ik me vaak afvraag: "Hallo, zie je mij eigenlijk wel staan? Ben ik in beeld?" Het is ook net of ik ietwat verwijtend kijk, een soort stille aanklacht tegen het uitsluiten van mensen die anders zijn dan jezelf en je eigen groepje. Sowieso is ieder mens anders, dus in feite klopt het al niet, maar toch gebeurt het overal. Dat vind ik heel erg vervelend."
"(1 december 1997) Het portret is klaar. Na 't lezen van bovenstaande, denk ik dat het ook iets is van een vragende blik, zo van: wanneer komt het? Tja, dat valt op meerdere wijzen te interpreteren. Zo zal iedereen er wel iets in zien. Zelf ben ik erg tevreden met het resultaat. Toch merk ik dat ik erg pietluttig ben, ik wil soms alles precies zoals ik het zie, of beter gezegd, zoals mijn ogen het zien, waarnemen. De pupillen heb ik toch maar groter gemaakt, het gezicht is zo wat minder hard. En ja, ik zie dus wel degelijk 'fouten' erin. Maar ik vind dat ik er verder niet meer aan moet komen. Het is klaar, het is goed zoals het is. En ik kan bijna niet wachten om met het volgende verder te gaan. Al weet ik nog niet wat dat zal zijn."

Daarover meer in het bijbehorende schrijven bij het portret dat de opvolger werd van deze kleine zelfkwelling (dat in de volksmond de al zeer bekende naam 'de schreeuw' heeft gekregen, maar ik vond het ongepast het ook zo te noemen, dus de titel is 'Argh').

Nabeschouwing 2022:

Als autodidact mis je toch wel degelijk een aantal dingen die je automatisch meekrijgt tijdens een academische studie: het netwerk, en erkenning. Hoe vaak ik wel niet op openingen was, en omringd door andere kunstenaars compleet werd genegeerd nadat iemand de vraag had gesteld waar iedereen had gestudeerd, en er daarna een gezellig en exclusief gebabbel begon over wie men kende, enzovoorts. Je moet tien keer harder je best doen, om dan vervolgens alsnog genegeerd te worden.
Verder is het grappig om mijn woorden van lang geleden te lezen. Zou ik nu anders doen, maar er zijn dan ook ruim 20 jaar verstreken.
En wat betreft de ogen: volgens mij draait één van mijn ogen soms een heel klein beetje uit het lood, want ik zie het ook wel eens op foto's van mezelf. Volgens één van exen was dat helemáál niet het geval, maar hij zei dat ook over een aantal andere dingen, die uiteindelijk toch wel zo bleken te zijn. Hij vond ook dat mijn vuilnis én mijn poep nooit stonk. Als mannen niet zo vreemd tegen en over vrouwen waren, was het bijna aandoenlijk.

De herkomst van de foto waar ik mijn zelfportret op gebaseerd had, was gewoon een analoge selfie, waar ik er wel meer van heb. Alleen de gelegenheid weet ik niet meer; gezien de kleding zou het op de ochtend voorafgaand aan een optreden geweest kunnen zijn.

Kijk Tip: Jurriaan van Hall in googlese afbeeldingen

english text below the images


Part of the painters log, with a painting by Picabia, and the photo it was made of.




My self-tormenting self-portrait. Unfortunately i haven't been able to find the photo this is based on yet.




Collage: The self-portrait with glasses in 3D.



back to top

Am i in the picture? The self-portrait.

A piece i wrote in 2001:

Some years ago, i found a somewhat strange photo in a box with many other photos, and i couldn't remember what situation i had found myself in at the time. It could well be that i had taken the photo myself in a mad rush - it is exactly at arm's length; the cheap flash lighting had caused the background to fade away into darkness, so i might as well have found myself in a nighttime forest scene from The X-files. At the time i decided to paint this portrait, i could not yet have fathomed the philosophical and other nettle issues i would get into.

In an interview (Volkskrant, November the same year, 1997), contemporary and painter Jurriaan van Hall said:
"And when you're in that meadow and you have to paint a flower, it's not easy. You don't learn that at art school."
"I think a lot more forms of art can coexist now, that's a gain [of the After Nature group (1989-1992), whose members include Bart Domburg and Peter Klashorst; ed.]. And I see young painters trying to master the technique that you are still not taught at the academy."
As a self-taught person, i thought i had missed something all these years.
Van Hall: "Our objection to modern art was that everyone took Malevich's black square as a starting point. Whereas for that man it was an end point in his oeuvre. We wanted to start where he had started, painting nature. But nobody said where it should end."

In this way, many a cultural barbarian can be silenced the moment he or she claims to be able to make such a painting (standing in front of a blue surface with some stripes on it). Take Mondrian, who made his initially clearly recognisable landscapes increasingly 'abstract' (the question remains whether it is then actually abstract?). It becomes more difficult to parrot such a remark to an unknown artist. However, it's also about what you think of it yourself (and that could just be nothing).

Following this line, i wondered how i will fare. Would i too at some point have learnt a fixed trick, as seen in many other artists. Herman Brood, for instance, is a very gifted artist, but whether it is a tie or a breadbox, the trick remains the same. Of course, bread and such other necessities of life have to go on the shelf, and in that respect he does good business. But there are examples of well-farming artists, who do continually examine what they are doing, and are clear about that. That seems more interesting for the artist themself.

You have to keep challenging yourself to go beyond where you left off. Where had i left off?

Oh yes, the self-portrait. Some practical sticking points i described in my painter's diary at the time:

"What was hard for me was the lips, and then again especially the lower lip. Proportions, that's what it's all about anyway. If it's even slightly too big, the whole face is different. Just now, in walking past, i noticed that the eyes do not look straight into the spectator's eyes, but look just a little to the left behind the spectator. How annoying now, because that is absolutely not the intention.
Problem was, though, that in the photo the pupils cannot be seen because of the blinding flash light. Maybe instead of the dark pinheads, i should try some larger pupils. In any case, it's otherwise pretty good, those eyes, even if one is a bit bigger than the other, that's not such a disaster. Probably has its charms. And when i hadn't painted pupils, those eyes did look straight at me. So it should be a small thing to improve this. I hope."

After reflecting on Francis Picabia (of whom one often wondered whether he could actually paint), i found the following struggle:
"After fumbling around for a while, yesterday i finally had my lips in such a way that i am satisfied with them. Only to find again that my chin is too long, and probably too wide. So i will continue with that tomorrow.

Like a plastic surgeon, i painted my self-image. Chin too long? Doesn't matter, little lady, we'll have that plastered away in no time. Failed floppy ears? We'll just paint some hair over them. No problemo.
The philosopher woke up. Because how do i see myself? Every time i see a picture of myself, especially those shot at unexpected moments, i am overwhelmed by the fact that i cannot look like this after all. When i look in the mirror, i see something completely different. Logical question then is: how do others see me? And: which way of seeing me is reality?
In that context, two anecdotes:
- In the room where i was painting then, the self-portrait (almost finished) hung on the wall right opposite the usually open door. One evening, lost in thought, i walked past the open door, unconsciously looked briefly into the room, straight into the face of.... myself! What a strange sensation! For a split second, i thought there was someone else in the house, only to realise immediately afterwards that it was myself looking at me there so reproachfully.

- Sometime later, the self-portrait had long been finished and was on top of the cupboard in the same room, and my mother was visiting. At some point, she came into the room, looked around a bit sparingly and spotted the portrait. Her response: "Who is that woman?"

Quite coincidentally then, another (in retrospect very appropriate) section from the painting log:
" "Am I in the picture?" will be the title of this self-portrait. And that's not just anything. I often feel that people don't really care about what you do or say, they only look at your appearance and react to what they think of you. They react to the image they already have of you. So that I often ask myself, "Hello, do you actually see me standing? Am I in the picture?" It is also as if I look somewhat reproachful, a kind of silent indictment against excluding people who are different from yourself and your own group. Every person is different anyway, so in fact it's already wrong, yet it happens everywhere. I find that very annoying."
"(1 December 1997) The portrait is ready. After reading the above, I think it is also something of a questioning look, like: when is it coming? Well, that can be interpreted in several ways. Everyone will see something in it. Personally, I am very satisfied with the result. Yet I notice that I am very fussy, sometimes I want to perceive everything exactly as I see it, or rather, as my eyes see it. I made the pupils larger anyway, the face is a bit less harsh that way. And so yes, I do see 'mistakes' in it. But I don't think I should touch it any further. It's done, it's good the way it is. And I can hardly wait to move on to the next one. Although I don't know what that will be yet."

More on that in the accompanying write-up to the portrait that became the follow-up to this little self-indulgence (which has popularly been given the already very familiar name 'the scream', but i thought it inappropriate to call it that too, so the title is 'Argh').

Afterthought 2022:

As an autodidact, you do miss some of the things you automatically get during an academic study: the network, and recognition. How often i was at openings, surrounded by other artists, and completely ignored after someone asked where everyone had studied, and then a cosy and exclusive chat started about who they knew and so on. You have to try ten times harder, only to still be ignored.
Furthermore, it is funny to read my words from long ago. Would i do differently now, but then again, over 20 years have passed.
And as for the eyes: i think one of my eyes sometimes turns a tiny bit out of kilter, because i sometimes see it in photos of myself. According to one of my exes, that was not the case at all, but he said the same about a number of other things, which turned out to be true in the end. He also thought my rubbish as well as my poo never stank. If men weren't so strange to and about women, it was almost touching.

The origin of the photo I based my self-portrait on was simply an analogue selfie, of which I do have more. Only I don't remember the occasion; given the clothes, it might have been on the morning before a performance.

back to top

DateTime: 2023 mar 13, 11:45 CET
Author: Mulder
Categories: [nl] Schilderen:zelfportret   Collages   Fotografie:selfie   Personages:Jurriaan van Hall   Personages:Francis Picabia   Tiplijst 
[en] Paintings:selfportrait   Collages   Photography:selfie   Characters:Jurriaan van Hall   Characters:Francis Picabia 

Indexes: [nl] zelfportret   schilderkunst   kunst   vakmanschap   After Nature   kunstacademie 
[en] self-portrait   painting   art   craftsmanship   art academy   After Nature 

© 2023 hannah celsius